Referaat: ‘n Teologie van gereedskap (deel 2)

‘n Teologie van Gereedskap

prof. GDS Smit[1]

Januarie 2025

           1. Inleiding

In ons tyd het tegnologie eksponensieel ontwikkel, met die internet as een van die mees impakvolle instrumente.

Gereedskap speel ’n integrale rol in die mens se vermoë om te werk, te skep en te bou. Vanuit ’n Bybelse perspektief is gereedskap nie net neutrale werktuie nie, maar het dit ’n dieper betekenis wat gewortel is in God se skeppingsdoel en ons roeping as rentmeesters. In hierdie deel ondersoek ons die teologie van gereedskap binne die raamwerk van produktiwiteit, met spesifieke fokus op hoe gereedskap God se doelwitte bevorder, die menslike kultuur vorm en ’n platform bied vir gehoorsaamheid en diensbaarheid.

 

         2. Gereedskap en die skeppingsdoel

2.1     Skepper en skepping

Die Skrif erken God as die Skepper wat orde, vorm en funksie aan die skepping gee (Genesis 1:1-3). God se skeppingswerk het ’n model geskep vir menslike arbeid en kreatiwiteit.

Van die vroegste tye af, soos gesien in die nageslag van Kain, was gereedskap ontwikkel om musiek te maak, metale te bewerk en die natuurlike wêreld te benut. Gereedskap is onontbeerlik vir die uitvoering van God se kultuuropdrag aan die mensdom. Gereedskap is die verlenging van menslike vermoëns, ’n middel waardeur ons die aarde onderwerp en God se skepping verken (Genesis 1:28). Gereedskap is ’n natuurlike uitbreiding van hierdie opdrag. Dit is middele waarmee die mens sy skeppingsroeping kan vervul deur die aarde te bewerk en te beskerm.

Gereedskap illustreer ook die mens se vermoë om God se gawes van intelligensie en kreatiwiteit te gebruik. Hierdie vermoë is ’n weerspieëling van die feit dat die mens na God se beeld geskape is (Genesis 1:27). Die ontwikkeling van gereedskap – van eenvoudige werktuie tot gevorderde tegnologie – getuig van die mens se unieke plek in die skepping en sy vermoë om deel te neem aan God se skeppingswerk.

2.2     Gereedskap as deel van God se Plan

Gereedskap is nie net ‘n praktiese vereiste nie, maar ook deel van God se ontwerp vir die mens as ‘n beliggaming van kreatiwiteit en rentmeesterskap. Selfs groot tegnologiese prestasies, soos Noag se ark, beklemtoon dat gereedskap gebruik word vir God-geïnspireerde take.

Gereedskap is ’n fundamentele deel van die mens se ontwerp. Van die eenvoudigste stok wat gebruik is om ’n heuningnes af te slaan, tot gevorderde digitale gereedskap soos slimfone en die internet, bly die kern van gereedskap dieselfde: dit maak take makliker of moontlik. Soos Douglas Wilson opmerk, stel gereedskap die mens in staat om sy “radius van vrugbaarheid” uit te brei.

Dit beteken egter nie dat alle gebruik van gereedskap moreel of doelgerig is nie. Die waarde van enige gereedskap lê in die doel waarvoor dit gebruik word, en dit geld veral ook vir die moderne tegnologie van die internet.

 

          3. Gereedskap en rentmeesterskap

3.1     Rentmeesterskap in die Skrif

Vanuit ’n teologies-etiese perspektief is dit belangrik om te erken dat gereedskap nooit neutraal is nie. Met die intrede van sonde in die wêreld het die mens begin om skuld te verskuif, dikwels na materiale of gereedskap. Dit sluit in die blameer van wapens vir geweld of tegnologie vir morele mislukkings. Hierdie houding misken die kernprobleem: sonde is die gevolg van menslike besluite, nie die aard van die gereedskap nie.

Die manier waarop gereedskap gebruik word, weerspieël die waardes en prioriteite van die gebruiker. Byvoorbeeld, gereedskap kan gebruik word om lewens te verbeter en gemeenskappe te bou, maar dit kan ook misbruik word om skade aan te rig of uitbuiting te bevorder. Ons roeping as Christelike rentmeesters vereis dat ons voortdurend vra hoe ons gebruik van gereedskap God se koninkryk bevorder.

Wanneer gereedskap gebruik word om die kultuuropdrag te bevorder—om die aarde verantwoordelik te onderwerp en God se skepping te bewaar en bewerk—dien dit ‘n goddelike doel. Wanneer dit egter gebruik word om sonde te bevorder of menslike trots te voed, kan dit tot skade lei.

3.2     Balans tussen innovasie en beperking

Die Skrif beklemtoon ook die noodsaaklikheid van balans. Innovasie in gereedskap en tegnologie is goed en ’n teken van God se seëning, maar dit moet beperk word deur morele en geestelike oorwegings. Gereedskap mag nooit as ’n middel tot selfsugtige mag of beheer gebruik word nie. Die mens moet altyd bewus bly van sy afhanklikheid van God.

 

Voorbeelde van gereedskap in die Koninkryk van God

• Mediese Gereedskap: Dit word gebruik om lewens te red en gesondheid te bevorder. Dit weerspieël Christus se voorbeeld van genesing en medelye.
• Landbougereedskap: Hierdie gereedskap stel gemeenskappe in staat om voedselsekerheid te bevorder en God se skepping verantwoordelik te benut.
• Tegnologie: Digitale gereedskap kan gebruik word om die evangelie te versprei en gemeenskappe met mekaar te verbind.

 

            4. Die misbruik van gereedskap

4.1    Afhanklikheid van gereedskap

Terwyl gereedskap baie voordele bied, is daar ook ’n gevaar van oordrewe afhanklikheid. In sommige gevalle kan mense op gereedskap vertrou eerder as op God. Dit kan lei tot ’n afgodery van tegnologie of ’n verlies van menslike waardigheid.

4.2    Tegnologie en mag

Gereedskap en tegnologie kan ook misbruik word om mag oor ander uit te oefen. Dit sluit in ekonomiese uitbuiting, vernietiging van die omgewing, en selfs onregmatige oorlogvoering. Vanuit ’n Christelike perspektief is dit noodsaaklik om gereedskap met integriteit en verantwoordelikheid te gebruik.

4.3    Die gevaar van vermorsing

Soos met enige gereedskap, kan die internet ook vir destruktiewe doeleindes gebruik word. Die moderne wêreld se afhanklikheid van tegnologie bring unieke uitdagings mee, veral in terme van tydsbestuur en morele versoekings.

1. Tydvermorsing: Platforms soos sosiale media, stroomdienste, en aanlynspeletjies kan mense se tyd opslurp, met min of geen ewigheidswaarde nie. Onbeheerde tyd op hierdie platforms kan lei tot luiheid, onproduktiwiteit, en geestelike stagnasie.
2. Morele risiko’s: Die internet is deurspek met inhoud wat tot sonde kan lei, soos pornografie, materialisme, en valse ideologieë. Dit vereis dissipline en geestelike waaksaamheid om hierdie gevare te vermy.
3. Afleiding van verhoudings: Die konstante toegang tot digitale media kan verhoudings skade berokken deurdat mense meer tyd aan hul skerms spandeer as aan gesin, vriende, of hul verhouding met God.
4. Gereedskap en kreatiwiteit: Die sosiale aard van werk

Gereedskap en kreatiwiteit vorm die fondament van menslike vooruitgang. Volgens Michael Matheson Miller in sy artikel “Work, Creativity, Economics, and the Social Nature of the Person,” is gereedskap nie net instrumente wat ons take vergemaklik nie, maar ook ‘n weerspieëling van ons unieke menslike vermoë om te skep en by te dra tot die gemeenskap.

 

        5. Die sosiale aard van die mens

Miller beklemtoon dat mense intrinsiek sosiale wesens is, wat beteken dat ons ons volle potensiaal in verhouding met ander bereik. Hierdie sosiale aard speel ‘n kritieke rol in hoe ons gereedskap en kreatiwiteit aanwend. Werk is nie net ‘n middel tot ‘n ekonomiese doel nie; dit is ook ‘n manier waarop mense betekenis en vervulling vind deur samewerking en bydrae tot die gemeenskap.

Deur werk en die gebruik van gereedskap, skep mense waarde vir hulself en ander. Hierdie interaksies verteenwoordig nie net transaksies nie, maar ook ‘n netwerk van verhouding en samewerking, wat Miller beskryf as die “menslike dimensie van die ekonomie.” Werk en kreatiwiteit is dus nie net individuele aktiwiteite nie, maar ‘n sosiale praktyk wat gemeenskappe bou en onderhou.

Sedert COVID het “werk van die huis af” baie gewild geword. Die sosiale aard van werk bied ’n belangrike motief waarom langdurige “tuiswerk” nie vir die samelewing of die individu gesond is nie. Langdurige tuiswerk lê slegs klem op die finansiële aspek van ekonomiese betrokkenheid, maar betekenis en vervulling deur samewerking (die sosiale aspek) word geïgnoreer, asook die feit dat die individu werksvervulling vind deur samewerking met ander. Kritici op hierdie stelling sou sekerlik kon aanvoer dat die gebruik van aanlyn samewerkingsgereedskap soos Monday.com, Google Meet, Microsoft Teams en ander goeie plaasvervangers is vir samewerkings-ekonomie. Die vraag is egter of ’n langdurige aanlyn samewerking wel tot sinvolle werksbevrediging en produktiwiteit op al 3 terreine van die ekonomiese doelwitte (ekonomies, maatskaplik en sosiaal) volgens die Bybel, kan voldoen? Dit raak ook al hoe moeiliker om gesonde rentmeesterskap uit te oefen en etiese gedrag en verantwoording te eis wanneer individue agter skerms in studeerkamers met mekaar te  doen het.

Die afwatering van die menslike dimensie van die ekonomie, lei natuurlik tot die logiese volgende stap, naamlik: as ek deur die week my werk uit my studeerkamer kan doen oor die internet, wat verhinder my om Sondag na ‘n erediens oor die internet te kyk eerder as om die moeite te doen om kerk toe te gaan.

 

         6. Die impak van gereedskap op die ekonomie

Volgens Miller moet ekonomie gesien word as ‘n menslike dissipline, eerder as ‘n blote tegniese of wetenskaplike veld. Werk en gereedskap is nie net middele om finansiële sukses te behaal nie; dit is maniere waarop mense hul kreatiewe potensiaal aanwend om gemeenskappe op te bou. Ekonomie, soos werk self, is gewortel in menslike waardigheid en die vermoë om ander te dien.

Die gebruik van gereedskap in die ekonomie maak dit moontlik om hulpbronne meer doeltreffend te benut, innovasie aan te dryf, en nuwe markte te skep. Tegnologie soos die internet en kunsmatige intelligensie, wat as ‘n moderne gereedskap dien, het byvoorbeeld wêreldwye toegang tot markte en kennis moontlik gemaak, wat mense en gemeenskappe bemagtig om nuwe vlakke van kreatiwiteit en produktiwiteit te bereik.

 

         7. Die verantwoordelikheid van kreatiewe gereedskapgebruik

Miller herinner ons egter daaraan dat kreatiwiteit en gereedskap ook verantwoordelikheid vereis. Die waarde van gereedskap word bepaal deur die doel waarvoor dit gebruik word. Terwyl gereedskap enorme potensiaal bied vir vooruitgang, kan dit ook misbruik word vir selfsugtige of destruktiewe doeleindes.

Dit is dus belangrik om te vra: Hoe gebruik ons gereedskap tot voordeel van ander en tot eer van God? Wanneer ons gereedskap en kreatiwiteit in diens van die gemeenskap en God aanwend, vervul ons ons roeping as skeppende en sosiale wesens wat in harmonie werk met God se doel vir die wêreld.

7.1     Die gebruik van kunsmatige intelligensie (AI)

Die gebruik van kunsmatige intelligensie kan teologies beskou word deur die lens van menslike roeping, skeppingsordening en ons verhouding met tegnologie.

7.1.1           Imago Dei (Beeld van God): kreatiwiteit en vernuf

Genesis 1:26-28 stel dat die mens na die beeld van God geskape is. Dit impliseer dat mense kreatiewe wesens is wat geroep is om te werk en die aarde te kultiveer. KI, as ‘n hulpmiddel wat deur mense geskep is, weerspieël hierdie kreatiwiteit. As KI produktiwiteit verbeter, kan dit gesien word as ‘n verlengstuk van menslike vernuf en die vermoë om kompleksiteit te hanteer, wat ‘n positiewe aspek van menslike skeppingskrag verteenwoordig.

7.1.2           Skeppingsmandaat en kultuuropdrag

Die skeppingsmandaat in Genesis dui daarop dat mense geroep is om die aarde te bewerk en te bewaar. KI kan gesien word as ‘n hulpmiddel wat mense help om hierdie taak doeltreffender uit te voer. Byvoorbeeld, KI kan take soos data-analise, produksie en kommunikasie versnel, sodat meer tyd en energie aan ander aspekte van die skeppingsmandaat bestee kan word, soos innovasie en sorg vir ander.

7.1.3           Werk as ‘n roeping

Teologies gesproke is werk meer as bloot produktiwiteit; dit is deel van God se roeping vir die mens. Wanneer KI gebruik word om werk te verbeter, moet dit nie die waardigheid van werk of die menslike aspek van roeping ondermyn nie. Dit moet dus nie gebruik word om lui te wees, of om onderwerk te bevorder nie, maar lei tot verhoogde produktiwiteit. KI moet mense ondersteun en versterk, eerder as om hulle onnodig te vervang of werk betekenisloos te maak.

7.1.4            Afhanklikheid van God

Daar is ‘n gevaar dat mense gereedskap, tegnologie, insluitend AI, as ‘n “god” kan begin sien, wat alle probleme oplos en selfgenoegsaamheid bevorder. ’n Teologiese perspektief herinner ons dat ons uiteindelik van God afhanklik bly. Tegnologie is ’n hulpmiddel, nie ’n vervanging vir God se voorsiening en wysheid nie.

Die teologiese konsep van Sabbatsrus herinner ons dat produktiwiteit nie die enigste doel van menswees is nie. KI kan help om roetinetake te vereenvoudig en tyd te skep vir geestelike groei, gemeenskapsbetrokkenheid en rus. Tog moet dit nie die geestelike aspek van werk en rus verdring nie.

 

        8.  Samevatting

Gereedskap en tegnologie is integrale dele van menslike bestaan en deel van God se ontwerp. Dit maak nie die mens minder natuurlik of afhanklik nie, maar eerder meer geskik om God se opdragte te vervul. Deur die regte gebruik van gereedskap kan die mens sy God-gegewe potensiaal vervul, terwyl hy steeds bewus bly van die verantwoordelikheid wat daarmee gepaardgaan.

’n Teologie van gereedskap beklemtoon dat gereedskap ’n geskenk van God is wat ons roeping as rentmeesters ondersteun. Dit herinner ons aan God se voorsiening en ons verantwoordelikheid om hierdie hulpmiddels tot sy eer en vir die opbou van ander te gebruik. Tog waarsku dit ons ook teen die gevare van misbruik en afhanklikheid. Wanneer ons gereedskap gebruik met wysheid, dankbaarheid en diensbaarheid, dra ons by tot die vervulling van God se skeppingsdoel en sy Koninkryk op aarde.

Gereedskap, insluitend moderne tegnologie soos die internet, is ’n neutrale hulpmiddel wat gebruik kan word tot God se eer of tot ons eie nadeel. As Christene het ons die verantwoordelikheid om hierdie gereedskap met wysheid en doelgerigtheid aan te wend. Wanneer ons tegnologie gebruik om God se koninkryk uit te brei en ander te dien, vervul ons die kultuuropdrag en reflekteer ons die kreatiwiteit en rentmeesterskap waarvoor ons geskep is. Tegelykertyd moet ons waak teen die gevare van tydvermorsing en morele verval. Deur die internet tot diens van die Evangelie te gebruik, kan ons ons radius van vrugbaarheid uitbrei tot die eer van God.

Kunsmatige intelligensie moet binne die raamwerk van die skeppingsopdrag beskou word as ’n neutrale gereedskapstuk, wat of goed of sleg aangewend kan word. Dit moet ‘n hulpmiddel wees wat mense help om hulle Godgegewe doel en roeping te vervul, eerder as om luiheid te bevorder.

Wanneer ons gereedskap met wysheid en doelgerigtheid gebruik, weerspieël ons nie net ons skeppende aard nie, maar ook die grootheid van die Skepper wat ons daarvoor geskep het.

 

Geraadpleegde werke

• Calvyn, J. 1960. Institutes of the Christian Religion. Ford Lewis Battles. Westminster: John Knox Press.
• Challies, Tim. 2011. The Next Story: Life and Faith after the Digital Explosion. Zondervan.
• Groeschel, Craig. 2021.Winning the War in Your Mind. Zondervan.
• Keller, Timothy. Every Good Endeavor: Connecting Your Work to God’s Work. Dutton Press, 2012.
• Miller, Michael Matheson. 2025. Work, Creativity, Economics, and the Social Nature of the Person. Aanlyn beskikbaar by: https://www.themoralimagination.com/. Toegang verkry op 16 Januarie 2025.
• Newport, Cal. 2019. Digital Minimalism: Choosing a Focused Life in a Noisy World. Portfolio.
• Pew Research Center. “How Social Media Affects Relationships.” Beskikbaar by: https://.pewresearch.org
• Schaeffer, Francis A. 1973. Art and the Bible. InterVarsity Press.
• Theology of Work Project. “Balancing Rhythms of Rest and Work”. Beskikbaar by: https://.theologyofwork.org
• Wilson, Douglas. 2014. Ploductivity: A Practical Theology of Work & Wealth. Canon Press. Kindle uitgawe.
• Wolters, Albert M. 1985. Creation Regained: Biblical Basics for a Reformational Worldview. Eerdmans.

[1] Referaat twee gelewer tydens die teologiese dag van die AP Akademie, 27 Januarie 2025.