Patristiek: Die brief van die kerke in Wenen en Lyons

deur prof. GDS (Gerrit) Smit

Inleiding: ‘n Getuienis uit Gallië

Een van die vroeë dokumente oor Christenvervolging is die brief van die kerke van Wenen en Lyons (in Gallië, die huidige Frankryk), gerig aan die kerke in Asië en Frigië. Dit is geskryf rondom 177 n.C., tydens die regering van keiser Marcus Aurelius, en beskryf ’n gewelddadige vlaag van vervolging teen die Christene in Lyons. Volgens Johannes Hierdie brief is ryk in historiese detail, deernis en teologie en verteenwoordig ’n unieke getuienis van die martelaarstydperk in die vroeë Westerse kerk​.

Die brief het behoue gebly in Eusebius se Kerkgeskiedenis (Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία of Ekklesiastike Historia, Boek 5, hoofstukke 1–3), wat daarop dui dat dit wyd versprei en as gesaghebbend beskou is in die vroeë kerk.

Agtergrond van die vervolging

Die kerke van Wenen en Lyons het teen die einde van die tweede eeu ‘n klein, maar getroue Christengemeenskap gevorm, bestaande uit sowel Griekssprekende immigrante as plaaslike Franse-Romeine. Die vervolging, soos beskryf in die brief, het nie met amptelike edikte begin nie, maar met sosiale haat en beswaddering. Christene is beskuldig van kannibalisme, ateïsme en onsedelikheid – aanklagte wat dikwels teen vroeë Christene ingebring is.

Die brief vertel dat hierdie lasterlike beskuldigings oorgegaan het in woede, en later in regstappe teen die gelowiges. Martelaars soos Sanctus (’n diaken), Maturus, Attalus, en Blandeina word by name genoem. Veral Blandeina, ’n jong slawevrou, word beklemtoon as voorbeeld van uiters dapper geloof onder marteling​.

Martelaarskap en Teologie van lyding

Die brief is teologies baie ryk. Martelaarskap word beskryf as deelname aan Christus se lyding. Daar is ’n sterk liturgiese en Pauliniese toon – veral wanneer die skrywers praat van die gelowiges wat “in hul liggame die lyding van Christus aanvul” (vgl. Kol. 1:24). Blandeina, byvoorbeeld, word vergelyk met ‘n moederfiguur in die geloof:

“Sy het in die oë van die martelaars ’n moeder geword, en het hulle almal aangemoedig in hul stryd” (EH 5.1.55).

Martelaars is nie slegs diegene wat gesterf het nie, maar ook diegene wat volhard het sonder om hul geloof te verloën.

Die eenheid van die Kerk as tema

’n Opvallende aspek van die brief is die besef van kerk-eenheid oor geografiese grense heen wat die teologiese beskouing oor die universele kerk teenoor die plaaslike kerk mooi uitlig. Die feit dat die brief aan die kerke van Klein-Asië gerig is, wys dat daar ’n netwerk van geestelike en kerklike kommunikasie tussen Westerse en Oosterse Christene was. Quasten beklemtoon dat die brief as “’n vorm van korporatiewe verslagdoening” dien waarin die hele liggaam van Christus deel het aan die lyding van ’n spesifieke gemeente​.

Daar is ’n liturgiese toon in die vertelling van die martelaars se sterwe – veral in die verslag oor Attalus wat van die verhoog af uitgeroep het: “Ek is ’n Christen – niks boos is aan ons nie.”  Dit impliseer nie net ’n belydenis van geloof nie, maar ’n getuienis aan die wêreld van die kerk se ware identiteit.

Die Brief as literêre werk

Quasten wys daarop dat hierdie brief uitmunt in styl en struktuur. Anders as sommige latere verhale oor Christenhelde, bevat dit nie wonderwerke nie, maar wel ‘n dramatiese weergawe van morele en geestelike moed te midde van baie lyding. Daar is ’n spanning tussen menslike swakheid en goddelike genade. Sommige van die Christene val tydelik onder die druk van die marteling, maar die brief beskryf ook hul berou en herstel in die gemeenskap – ’n vroeë aanduiding van die kerk se pastorale hantering van die “lapsi”-vraagstuk (dit is: wat gemaak met die terugvallers in die geloof?).

Hierin lê ’n belangrike ontwikkeling van die kerklike denke: die konsep van versoening ná sonde, en die herstel van lidmate deur belydenis en berou – temas wat later belangrik sou word in die werk van Cyprianus van Kartago en die Donatiste-debat.

Samevatting

Die brief van die kerke van Wenen en Lyons is ’n pragtige voorbeeld van hoe die vroeë kerk hulself verstaan het in verhouding tot lyding, onderlinge gemeenskap en die oorwinning van Christus. Soos Quasten dit stel, “is hierdie brief nie net ‘n verslag van wreedhede nie, maar ’n heilige liturgie van bloed en geloof”​. Dit dien as ’n bron van getrouheid te midde van vervolging, eenheid oor kerklike grense heen, en die heiligheid van die kerk.

Verwysings

• Quasten, Johannes. Patrology, Volume I: The Beginnings of Patristic Literature. Westminster, MD: Christian Classics, 1986, pp. 218–221.
• Eusebius van Cesarea, Ecclesiastical History, 5.1–5.3. Vertaling deur G.A. Williamson, The History of the Church (London: Penguin Classics, 1989).
• Holmes, Michael (ed.). The Apostolic Fathers: Greek Texts and English Translations. (Baker Academic, 2007).