Die Martelaarskap van Polukarpus: ‘n Boodskap van volharding en oorwinning

deur prof. GDS (Gerrit) Smit

Inleiding

Wanneer die geskiedenis van die kerk onder die vergrootglas geplaas word, word dit gou duidelik dat die lydenspad dikwels oor die weg van gelowiges kom. Die apostels en die leiers van die vroeë kerk moes daagliks die kruis opneem, letterlik en figuurlik. Een so ’n merkwaardige figuur is Polukarpus van Smirna – ’n apostoliese vader, leerling van die apostel Johannes, en ’n martelaar wie se getuienis tot vandag toe in die kerk weerklink. In hierdie artikel bespreek ek die martelaarskap van Polukarpus, soos opgeteken in die brief van die gemeente van Smirna, om dit weer aan die kerk van die 21ste eeu voor te hou as voorbeeld van getrouheid te midde van verdrukking.

Die historiese konteks van Smirna

Smirna, ’n welvarende stad in Klein-Asië (die huidige Izmir in Turkye), was in die tweede eeu n.C. ’n sentrum van Romeinse lojaliteit en die keiserlike aanbidding. Die Christelike gemeenskap daar, alhoewel relatief klein, het bekend gestaan vir hulle onwrikbare getrouheid aan Christus en die evangelie. Dit is juis hierdie onwrikbaarheid wat tot intense vervolging gelei het. Onder die bewind van Antonius Pius het die Romeinse owerhede – dikwels op aandrang van die skare – hardhandig teen die Christene opgetree. Die martelaarskap van Polukarpus het in 156 n.C. plaasgevind, tydens een van hierdie plaaslike uitbarstings van vervolging.

Die persoon van Polukarpus

Polukarpus was nie ’n onbekende of onbeduidende lidmaat van die Christelike kerk nie. Hy was ’n leraar, ’n herder, en boonop ’n leerling van die apostel Johannes. Sy gesag onder die gelowiges, sowel as sy standvastigheid in die leer, het hom ’n teiken gemaak vir die vyande van die evangelie. Sy ouderdom – hy was ongeveer 86 jaar oud ten tyde van sy teregstelling – dra verdere gewig aan sy getuienis: ’n man wat sy hele lewe lank die Here gedien het, wat op sy oudag moes besluit of hy sy Heiland sal verloën om ’n paar jaar langer te leef.

Sy arrestasie en verhoor

Die brief van die gemeente van Smirna beskryf in besondere detail hoe Polukarpus hom nie self gaan aanbied het vir martelaarskap nie, maar dat hy eers gevlug het op versoek van die gemeente. Toe hy uiteindelik gearresteer is, het hy hom nie verset nie, maar sy vyande met gasvryheid ontvang. Sy optrede herinner aan Christus self – stil voor sy verhoorders, vol waardigheid en sonder bitterheid. Tydens sy verhoor het die prokonsul hom versoek om die keiser te aanbid en Christus te vervloek. Sy antwoord was: “Ses-en-tagtig jaar het ek Hom gedien en Hy het my geen onreg aangedoen nie. Hoe kan ek my Koning en Verlosser laster?”

Hierdie antwoord, kort en kragtig, was nie blote martelaarsretoriek nie, maar ’n getuienis van ’n lewe van getroue diens. Die prokonsul het toe die skare geraadpleeg, en hulle het geëis dat hy verbrand word. Dit is opmerklik dat Polukarpus se martelaarskap nie bloot ’n staatsteregstelling was nie, maar dat die volk self geëis het dat hierdie Christenleier verdien om te sterf – ’n getuienis van die diep haat wat daar teen die kerk geheers het.

Die brandstapel

Toe Polukarpus na die brandstapel gebring is, het hy geweier om vasgebind te word. Hy het gesê dat God wat aan Polukarpus die krag gee om vir Christus te sterf, hom ook die krag sal gee om sonder toue in die vuur te staan. Die getuienis lui dat die vlamme hom nie onmiddellik verteer het nie, maar dat sy liggaam soos brood gebak het en ’n geur afgegee het soos wierook. Uiteindelik het ’n soldaat hom met ’n dolk doodgesteek. Hierin sien ons ’n versteekte teologiese boodskap: die vuur kon hom nie verteer nie, want die vlam van geloof was sterker as die vlam van oordeel.

Teologiese betekenis en toepassing

Die martelaarskap van Polukarpus is ’n lewende herinnering aan die belofte van Christus: “Wees getrou tot die dood toe, en Ek sal jou die kroon van die lewe gee” (Openbaring 2:10). Die brief poog nie om Polukarpus te verheerlik nie – inteendeel, dit hou God voor as die Een wat in sy dienskneg werk. Die fokus val telkens op die feit dat martelaarskap nie ’n daad van menslike heldemoed is nie, maar ’n daad waardeur God genade en krag gee.

Polukarpus is vir ons ’n voorbeeld van hoe lyding vir Christene nie net onvermydelik is nie, maar ook ’n geleentheid tot verheerliking van God. Soos hy nie in vrees nie, maar in vrede voor sy vervolgers gestaan het, word ons daaraan herinner dat die ware krag van die kerk nie in politieke mag, geld of gewildheid lê nie, maar in die stille, onwrikbare getuienis van Christus se dissipels.

Slot

In die woorde van Tertullianus: “Die bloed van die martelare is die saad van die kerk.” Wanneer die kerk vandag haarself weer aan die kantlyn van die samelewing bevind – wanneer geloof as onverdraagsaam, agterlik en aanstootlik afgemaak word – dan roep die stem van Polukarpus oor die eeue heen: “Ek ken Hom en ek sal Hom nie verloën nie.” Mag ons in ons tyd ook getrou bly aan die Waarheid, selfs wanneer dit ons geestelik of fisies kos. Nie almal word geroep tot die brandstapel nie, maar elkeen van ons word geroep tot getrouheid – al kos dit ons die goedkeuring van die wêreld.