Die lyding van Perpetua en Felicitas
deur prof. Gerrit Smit
1. Inleiding
Die martelaarskap van Perpetua en Felicitas, wat in 203 n.C. in Kartago plaasgevind het, is een van die mees ontroerende dokumente van die vroeë Christelike literatuur. In sy Patrology beskryf Johannes Quasten hierdie teks as ’n waardevolle geestelike en literêre bron wat insig bied in die geloof, samelewing en die rol van vroue in die vroeë kerk.
2. Oorsprong en aard van die dokument
Die dokument wat bekend staan as Passio Sanctarum Perpetuae et Felicitatis sluit die persoonlike gevangenisbriewe van Perpetua self in, asook ’n visioen van haar mede-martelaar Saturus en ’n redaksionele afronding deur ’n onbekende redakteur. Quasten merk op dat hierdie redaksionele laaste gedeelte waarskynlik geskryf is deur ’n priester of biskop, en dat die styl van die hele teks verrassend literêr en emosioneel genuanseerd is vir sy tyd.
Wat die teks besonders maak, is dat dit een van die oudste bewaarde Christelike dokumente is waarin ’n vrou haar eie lydensweg vertel. Dit dra ’n sterk persoonlike toon en bied ’n unieke blik op die geestelike krag en innerlike wêreld van ’n jong vrou in die aangesig van die dood.
3. Historiese agtergrond
Die martelaars is tydens die regering van Septimius Severus tereggestel, ’n tydperk waarin bekering tot die Christelike geloof weer onderdruk is, veral in Noord-Afrika. Perpetua was ’n jong Romeinse edelvrou, waarskynlik nie ouer as 22 jaar nie, en Felicitas was haar diensmeisie. Albei was jong Christene en het geweier om hul geloof af te sweer, ten spyte van intense druk van familie en die owerhede.
Quasten dui aan dat die dokument veral belangrik is vir die insig wat dit bied in die geesteshouding van die martelare. Die teks is deurdrenk met eskatologiese verwagting en ’n verwagting van ‘n hemelse oorwinning. Die martelaarskap word as ’n triomf oor die wêreld beskou, nie as ’n tragedie nie.
4. Teologiese temas
Die Passio is deurspek van Bybelse beelde en teologiese verwysings. Daar is herhaalde gebruik van visioene wat die martelaars ontvang. In Perpetua se visioene verskyn die hemel as ’n plek van vrede, waar sy uiteindelik met Christus verenig sal wees. Een van die mees bekende visioene is dié van die hemelse vegter waarin sy as ’n man geklee word en teen ’n simboliese draak veg, ’n duidelike beeld van die stryd teen bose magte.
Felicitas, aan die ander kant, word beskryf as iemand wat, swanger tydens haar gevangenisskap, smeek om betyds te kraam sodat sy saam met haar broeders in Christus kan ly. Haar versoek word verhoor, en sy word kort na die geboorte van haar baba saam met die ander tereggestel. Hierdie verhaallyn versterk die teologiese tema van geloofsgetrouheid bo natuurlike instink om te oorleef en die aflê van wêreldse gehegtheid.
5. Die rol van vroue
Anders as baie ander martelaarsverhale, waar vroulike figure dikwels passief of simbolies is, tree Perpetua en Felicitas op as aktiewe karakters van hulle eie toekoms. Perpetua, in die besonder, wys ’n besondere vastberadenheid teenoor haar vader, wat haar probeer oorreed om haar geloof te laat vaar. Haar woorde weerspieël ’n dieper besef van identiteit in Christus as selfs in haar familiebande.
Hierdie optrede is in lyn met vroeë Christelike sienings van vroue wat in Christus ’n nuwe identiteit en waardigheid vind. Die dokument bevestig dat in Christus daar nie man of vrou is nie (vgl. Gal. 3:28), en dat vroue net soos mans geroep word tot lyding en oorwinning in die geloof.
6. Literêre waarde en verspreiding
Dit is geskryf in ’n Latyn wat naby aan die volkstaal was, en waarskynlik maklik verstaanbaar vir die gemeentes van daardie tyd. Die Passio is wyd versprei, veral in Noord-Afrika, en het ’n belangrike rol gespeel in die vorming van ’n kultus rondom Perpetua en Felicitas. Hulle name verskyn later in die Romeinse kanon van die mis en in die martelarekalenders.
Die dokument dien dus nie net as ’n geloofsgetuienis nie, maar ook as ’n liturgiese en kerklike ankerpunt vir die vroeë kerk se herinnering aan die lyding wat die kerk moes verduur.
7. Slotsom
Die Passio Sanctarum Perpetuae et Felicitatis is veel meer as ’n verslag van brutale vervolging. Dit is ’n venster op die siel van die vroeë kerk, op ’n geloof wat bereid is om alles prys te gee vir Christus. Dit is ’n dokument wat die vurigheid, eenvoud, en vastigheid van die martelaarsgeloof ten toon stel.
Perpetua en Felicitas bly monumente van die wete dat die evangelie sterker is as die swaard, en dat die Koninkryk van God deur lyding die baan breek in die wêreld.