Aristides van Athene as apologeet
Prof. GDS Smit
Inleiding
Aristides van Athene is een van die belangrike figure in die tweede eeu se Christelike apologetiek. Hy was ’n filosoof wat sy intellektuele vorming aan die Griekse denke te danke gehad het, maar wat hom ten volle verbind het aan die evangelie van Christus. Aristides is veral bekend vir sy Apologie, die tweede oudste apologie wat ons besit ná Quadratus, en wat ook aan keiser Hadrianus (117–138 n.C.) of moontlik Antoninus Pius (138–161 n.C.) gerig is. Hierdie werk bied ’n waardevolle venster op hoe die vroeë kerk homself verstaan het teenoor die Romeinse Ryk en die godsdienstige strominge van sy tyd.
Historiese Agtergrond
Die Apologie van Aristides is oorspronklik in Grieks geskryf en was vir ‘n lang tyd verlore, totdat ’n Siriese vertaling ontdek is, gevolg deur ’n Armeense weergawe. In die negentiende eeu het die volledige Griekse teks weer bekend geword nadat ’n Griekse vertaling in ’n Middeleeuse legende van Barlam en Josafat ontdek is. Hierdie ontdekking het Aristides weer op die voorgrond van Patristiese studies geplaas.
Aristides leef in ’n tyd waar Christene verdag gemaak is as ’n geheime sekte. Net soos Quadratus poog hy om aan die Romeinse gesag te verduidelik wat die Christelike geloof werklik behels, en waarom dit nie ’n bedreiging vir die orde van die staat is nie.
Inhoud van die Apologie
Aristides se Apologie is gestruktureer rondom ’n vergelyking tussen vier groepe:
Heidene wat gode van hout en klip aanbid en hulle moreel verdorwe navolg.
Chaldeërs (sterrekundiges/astroloë) – wat die skepping aanbid in plaas van die Skepper.
Jode wat wel die ware God aanbid, maar in seremoniële en wettiese gebruike vasgevang is.
Christene – wat die waarheid oor God ken, rein leef, en liefde betoon teenoor ander.
Die slot van sy werk stel die Christene as die ware gelowiges voor: hulle aanbid die Skepper van hemel en aarde, hulle lewe kuis en regverdig, en hulle het ’n sterk gemeenskapslewe waarin armes en vreemdelinge versorg word.
Aristides bied ’n apologetiek wat eties en prakties gerig is. Hy beklemtoon dat die Christene se geloof sigbaar is in hulle lewenswandel. In teenstelling met die heidense afgodsdiens en die Joodse gebondenheid aan rituele, toon die Christene dat hulle God reg ken deur hulle liefde, kuisheid en regverdigheid.
Belangrik is ook dat Aristides die Christelike geloof verbind aan die vleeswording van Christus. Hy verduidelik dat God in sy Seun na die wêreld gekom het, en dat hierdie Jesus deur die apostels verkondig is. Hierin wys hy dat die Christelike geloof nie ’n filosofiese sisteem is nie, maar gegrond is op ’n historiese gebeurtenis van die koms van Christus. Dit bewys ook dat die kerk die Godheid van Christus lank voor die Sinode van Nicea bely het.
Die Apologie van Aristides het nie dieselfde bekendheid gehad as dié van Justinus nie, maar dit het tog ’n wesenlike invloed gehad. Dit toon dat die Christelike apologetiek reeds vroeg twee strategiese elemente gekombineer het:
’n afwysing van heidense en Joodse wanbegrippe, en
’n positiewe voorstelling van die Christelike lewe as bewys van die waarheid van die evangelie.
Die feit dat die teks in Siries en Armeens bewaar is, getuig ook van sy wydverspreide gebruik in die Oosterse kerk.